Z okazji jubileuszu powstania miejscowości Jawornik 26 kwietnia 2014r. w miejscowej Szkole Podstawowej im. Św. Józefa Sebastiana Pelczara zorganizowana została konferencja naukowa pn. „Jawornik i ślady przeszłości”. Konferencja jest jedną z wielu inicjatyw Komitetu Organizacyjnego Obchodów Jubileuszu 600-lecia Jawornika, który od początku roku aktywnie zajmuje się współorganizacją wydarzeń kulturalnych, sportowych jak również parafialnych ukierunkowanych na uczczenie 600 letniego jubileuszu miejscowości. Dotychczas były to m.in. konkurs fotograficzny, jubileuszowy sylwester, dzień seniora, turniej siatkarski dla drużyn z terenu miejscowości, jubileuszowa Niedziela Palmowa, droga krzyżowa zakończona postawieniem Krzyża Jubileuszowego oraz ostatnio wspomniana konferencja naukowa. Podejmowane inicjatywy komitetu organizacyjnego można obserwować na stronie internetowej jawornik.com oraz na profilu społecznościowym https://www.facebook.com/pages/Miejscowo%C5%9B%C4%87-Jawornik/411624758933384.

Konferencja „Jawornik i ślady przeszłości” obejmowała szeroki zakres tematyczny związany z miejscowością - przede wszystkim była to historia tego miejsca w okresie po II wojnie światowej, jak również lata 1860-1945 poprzez średniowiecze aż po ślady osadnictwa pradziejowego. Oprócz analizy historycznej miejscowości, co zazwyczaj ma miejsce przy jubileuszowych wydarzenia w konferencji uczestniczyli również naukowcy z wykładami nt. aspektów przyrodniczych Jawornika oraz analizy pokrycia terenu miejscowości na podstawie obrazów satelitarnych. O skali wydarzenia jakim była konferencja mogą świadczyć patronaty medialne i honorowe. Tych pierwszych udzieliła TVP Rzeszów, VIA Katolickie Radio Rzeszów oraz dziennik Super Nowości, patronatem honorowym wydarzenie zostało objęte przez ks. bp Jana Wątrobę Ordynariusza Diecezji Rzeszowskiej, Marszałka Województwa Podkarpackiego Władysława Ortyla, Starostę Strzyżowskiego Roberta Godka oraz Wójta Gminy Niebylec Zbigniewa Koraba.

Konferencja prowadzona przez Jana Wojtaszka rozpoczęła się od wykładu pt. „Życie i działalność mieszkańców Jawornika na podstawie kroniki Jana Sołtysa” wygłoszonego przez Grażynę Polewczak dyrektor SP w Jaworniku. Kronika wspomnianego Jana Sołtysa – mieszkańca Jawornika stanowi niezwykle cenne opracowanie dotyczące historii powojennej wsi. Autor kroniki chociaż był człowiekiem, jak mówi prelegentka prostym i skromnym, to jednak z wielką starannością napisał ręcznie 135 kart kroniki i wzbogacił ją 156 zdjęciami. Kronika podzielona została na kilkanaście rozdziałów, które stanowią: historia wsi, wiara i wyznania, zaopatrzenie wsi w wodę, elektryfikacja, telefonizacja, gazownictwo, drogownictwo i komunikacja, budownictwo, zatrudnienie, handel i usługi, zdrowie i opieka społeczna, rolnictwo i mechanizacja, kataklizmy, okupacja hitlerowska i stalinizm, organizacje polityczne i społeczne, tradycje i obyczaje, oświata i kultura oraz rozdział najbliższy autorowi z racji przynależności do OSP, czyli pożarnictwo. Kronika powstała 2 stycznia 1986 r. i prowadzona była do 24 maja 1994 r., czyli momentu śmierci autora. Dobrze opisuje ona wydarzenia również sprzed powstania samej kroniki, których autor był świadkiem (urodził się 1 maja 1926) lub znał relacje świadków dotyczących okresu II wojny jak i wydarzeń powojennych.

Z drugim wykładem pt. „Badania pokrycia terenu Jawornika i okolic na podstawie obrazów satelitarnych” wystąpiła doc. dr Małgorzata Verőné - Wojtaszek z Uniwersytetu Zachodnio – Węgierskiego (University of West - Hungary Faculty of Geoinformatics), rodaczka z Jawornika oraz siostra prowadzącego konferencję Jana Wojtaszka. Dokonała ona analizy prac kartograficznych od roku 1763, aż po aktualne dane satelitarne. Na początek przedstawione zostały opracowania z zakresu kartografii mające swoje pochodzenie z monarchii habsburskiej sięgające lat 1763 -1785, 1806 – 1862 oraz 1869 -1882 przygotowane dla celów militarnych. Następnie józefińskie mapy topograficzne (1779-1783), których oryginały znajdują się w Wiedniu oraz topograficzne zdjęcie wojskowe obszaru Galicji (1861-63). Na mapy historyczne nakładane zostały warstwy map teraźniejszych dając w ten sposób zarys kształtowania się topologii terenów Jawornika i okolic, zmieniających się zabudowań, lasów, gruntów ornych oraz pastwisk.

Następnie został wygłoszony wykład pt. „Aspekt przyrodniczy Jawornika i okolic” przedstawiony przez naukowy duet w osobach dr Krzysztofa Gargasza oraz Pauliny Minor-Wróblewskiej doktorantki Instytutu Nauk Geologicznych, Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pani Minor-Wróblewska, która rozpoczęła wykład skupiła się na przyrodzie nieożywionej okolic Jawornika, czyli analizach geologicznych, położeniu geograficznemu i geologicznemu Jawornika, problemowi osuwisk i wyjaśnieniu co jest przyczyną tego często destruktywnego zjawiska. Dr Krzysztof Gargasz – mieszkaniec Jawornika skupił się natomiast na przyrodzie ożywionej rozpoczynając nieprzypadkowo wykład od omówienia drzew rodzaju klon (klon zwyczajny, klon jawor, jawor, klon jaworowy itd.). Funkcjonuje domysł, który kojarzy nazwę Jawornik, czy wczesny Jaworznik z terenem, na którym przeważają jawory – dr Gargasz jednak podważa ten pogląd udowadniając przewagę innego rodzaju drzew na terenie Jawornika, powołując się również na analizy historyczne drzewostanu w tych okolicach. Wśród drzew dominujących wymienia grąd, podgórski łęg jesionowy, żyzną buczynę karpacką oraz nadrzeczną olszynę górską. Następnie przedstawione zostały gatunki roślinności inwazyjnej oraz problem jaki pojawia się od niedawna w okolicach rzeki płynącej przez Jawornik, czyli szkodliwa obecność bobrów.

Po tym wykładzie konferansjer Jan Wojtaszek zarządził, krótką przerwę i zaprosił na scenę uczniów z SP Jawornik z okolicznościowym występem przygotowanym pod kierownictwem Ewy Świnickiej. Młodzi artyści wykorzystując piosenkę, wiersz oraz pantomimę ukazali swoją miejscowość na tle wydarzeń historycznych.

Druga część konferencji rozpoczęła się od wykładu „Osadnictwo pradziejowe i średniowieczne Jawornika i okolic w świetle materiałów archeologicznych” przygotowanego przez mgr Antoniego Lubelczyka z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Opracowanie rozpoczęło się od przedstawienia Jawornika na tle wczesnośredniowiecznej granicy polsko-ruskiej, zaprezentowane zostały m.in. stanowiska archeologiczne z terenu Jawornika (Jawornik 14 (40) oraz Przedmieście Czudeckie 16 (83)) oraz odkrycia narzędzi krzemiennych też z terenu Jawornika z X-VIII w p.n.e. W wykładzie zaprezentowano również wiele odkryć z terenów sąsiadujących z Jawornikiem jak i samej miejscowości m.in. narzędzi krzemiennych z wczesnej epoki brązu. Zakończeniem wykładu i zarazem wprowadzeniem do następnej części były stwierdzenia Pana Lubelczyka:

„Niebylec..miasto lokowano na mocy przywileju królewskiego w roku 1509, ale miało to miejsce na gruntach wsi zwanej Jawornik, występującej już w źródłach z wieku XV.”

„Wieś Jawornik należała w średniowieczu i czasach nowożytnych do rodziny Machowskich, pieczętującej się herbem Abdank.”

„Jawornik Niebylecki - wieś wchodząca w XV i XVI wieku w skład dóbr Machowskich herbu Abdank. Nie znana data powstania ale istnieje już w XV wieku i początkowo należy do parafii Strzyżow. Za biskupa Jana Gruszczyńskiego wzniesiono kościół pw. św. Marii Magdaleny ale najpóźniej w pierwszej poł. XVI wieku parafie przeniesiono do Konieczkowej”

Poruszone również zostało przypuszczenie – teoria o lokalizacji pierwszego kościoła w Jaworniku na „kopulastym ostańcu, w rejonie SKR-u, 200 metrów na zachód od szosy głównej do Lutczy i Sanoka.”

„Zaostrzone apetyty” średniowiecznych dociekań rozpoczęte przez mgr Antoniego Lubelczyka zaspokojone w dużej mierze zostały kolejnym wykładem ks. dr Sławomira Zycha z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego pt. „Najstarsze dzieje Jawornika (Jaworznika) w oparciu o materiały źródłowe, odkryte na nowo”. Ks. dr Zych wykład swój rozpoczął od słów niedokończonej monografii ks. prałata Teofila Górnickiego pierwszego kapłana pochodzącego z Niebylca : „Na początku był Jawornik..”. Słowa te odnoszą się do przypuszczeń, że jednak przed powstaniem parafii konieczkowsko-niebyleckiej pierwsza parafia została erygowana w Jaworniku. Wskazują na to wpisy w księdze uposażeń Jana Długosza, do których dotarł również ks. Teofil Górnicki. Parafię wg przeanalizowanych ksiąg erygował Jan Gruszczyński herbu Poraj - arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski 1463-1472, biskup krakowski i kujawski. Otrzymała ona wezwanie Św. Marii Magdaleny, a fundatorami oraz właścicielami Jawornika byli bracia Stanisław i Marcin Machowscy herbu Habdank. Parafia ta z niejasnych przyczyn, najprawdopodobniej za sprawą znanych średniowiecznych przypadków tzw. „parafii wędrujących”, czyli zmieniających miejsce najczęściej wraz ze swoim fundatorem przeniesiona została do Konieczkowej. Innymi zastanawiającymi dokumentami przedstawionymi przez ks. dr Zycha są fragmenty wpisów świadczące, że Jawornik w 1509 stał się miastem:

"... my, Zygmunt [Król Polski] itd., oznajmiamy ... kierując się jedynie naszą królewską pewną wiedzą i łaskawością, a także za radą naszych doradców, dozwoliliśmy i niniejszym dozwalamy, aby z jego dziedzicznej wsi, zwanej pospolicie Jawornik, położonej w ziemi sandomierskiej i w okręgu pilzneńskim, erygować i lokować na nowo miasto..." z Metryka Koronna 23, s. 858-860 tł. S. Zych

przekład wykładowcy innych archiwalnych dokumentów:

„Król Zygmunt Stary, wynagradzając zasługi Mikołaja Machowskiego z Machowa, niegdyś dworzanina i krajczego królowej Elżbiety, zezwala mu na założenie miasta na prawie magdeburskim w jego wsi dziedzicznej Jawornik”

W niezwykle interesującym wykładzie pojawiło się wiele nowych faktów, dociekań i prawdopodobieństw opartych o szeroką wiedzę prelegenta dotyczącą obyczajów średniowiecznych. Wielu słuchaczy z niecierpliwością oczekiwać będzie zapewne obiecanej publikacji wykładów z konferencji.

Przedostatni wykład wygłosił dr Antoni Chuchla z Podkarpackiej Szkoły Wyższej im. ks. Władysława Findysza w Jaśle oraz Konsorcjum Uczelni Wyższych FUTURUS w Warszawie, a na co dzień sekretarz Urzędu Gminy w Niebylcu oraz prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Niebyleckiej. Wykład pt. „Przynależność Jawornika do administracji cywilnej i kościelnej oraz jego ludność w latach 1860-1945” został przez autora podzielony na na cztery okresy, obejmujące lata 1860-1896, 1897-1917, 1918-1938 oraz 1939-1945 i obejmował zagadnienia: administracji cywilnej, administracji kościelnej, prawa osobowego oraz rejestracji ludności Jawornika (urodzenia, małżeństwa, zgony). Wiedza zaczerpnięta została przez prelegenta z archiwalnych ksiąg parafialnych: „Liber natorum” (Księga urodzeń), „Liber copulatorum” (Księga małżeństw) i „Liber mortuorum” (Księga zgonów), przechowywanych w Urzędzie Parafialnym w Niebylcu oraz Urzędzie Stanu Cywilnego w Niebylcu jak i podstawowej literatury historycznej z tego zakresu.

Ostatnim wykład pt. „Średniowieczny kult Marii Magdaleny z elementami kultury Pogranicza” został wygłoszony przez ks. dr hab. Andrzeja Garbarza, kierownika katedry Nauk o Rodzinie Uniwersytetu Rzeszowskiego. Dobór tematyczny konferencji nie był na pewno przypadkowy – tematyka tego wykładu związana jest z odkrytymi faktami powstania kościoła pw. Św. Marii Magdaleny, jak również planami ukończenia budowy kaplicy cmentarnej w Jaworniku, która otrzyma wezwanie właśnie tej świętej. Prelegent przedstawił postać św. Marii z Magdali określanej jako apostołka Apostołów, pierwszego świadka zmartwychwstania Jezusa Chrystusa , jej miejsce w Ewangelii oraz kult w średniowieczu jak również w czasach teraźniejszych. Jako, że był to ostatni wykład otwarty został blok dyskusyjny. Głos zabierali wójt gminy Zbigniew Korab, Maria Chuchla – radna Rady Powiatu Strzyżowskiego oraz ks. Adam Kaczor proboszcz parafii pw. MB Wspomożenia Wiernych w Jaworniku. Blokiem dyskusyjnym konferencja została zakończona.

Podczas konferencji istniała możliwość degustacji regionalnych potraw, które jak podkreślał prowadzący Jan Wojtaszek w stu procentach pochodziły z produktów z Jawornika, można było również podziwiać rękodzieło oraz prace lokalnych artystów. Jednym z gości konferencji była Alicja Wosik Wicewojewoda Podkarpacki, która udzieliła wywiadu obecnej również dziennikarce Radia Via. W późniejszej audycji Radia Via dotyczącej konferencji odtwarzane były wypowiedzi Grażyny Polewczak, Małgorzaty Verőné – Wojtaszek, Ewy Świnickiej oraz uczniów SP w Jaworniku. Konferencja okazała się wydarzeniem niezwykle ciekawym i udanym, uczestniczyło w niej ponad 150 słuchaczy.