Wieś położona 4 km na północ od Niebylca, w dolinie potoku Gwoźnica, prawego dopływu
rzeki Wisłok, w pagórkowatej okolicy. Założona została w XV w., prawdopodobnie w 1425 r.,
kiedy to opat koprzywnicki Jakub powierzył Mikoszowi Stodole osadzenie nowej wsi na prawie
magdeburskim w miejscowości Połom, z uposażeniem 30 łanów i 20-letnią wolnizną.
Początkowo należała do możnego rodu Procheńskich, mającego w tych stronach liczne posiadłości.
W 1447 r. jej właścicielami byli Pakosz i Kiełcz z Prochny, w 1508 r. jako właściciel
Połomi figuruje Stanisław Procheński junior, który był jej właścicielem jeszcze w 1536 r.
Wspomniani wcześniej bracia rodzeni Pakosz i Kiełcz, dziedzice Prochny, dokumentem wystawionym
9 czerwca 1447 r. w Prochnie uposażają parafię w Połomi, erygowaną przez biskupa
krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. W roku 1581 Połomia należała do Marcjanny i Jana
Kruchowskich, a w II połowie XVIII w. do rodziny Rylskich. W roku 1855 właścicielem wsi był
Antoni Rylski, ale już w roku 1872 należała do Stanisława Kotarskiego, w 1879 r. do Kazimierza
Narbutta, a w roku 1890 posiadłość Połomia podzielona została na dwie części, należące do różnych
właścicieli: Kazimierza Narbutta i Franciszka Pałysa – Połomia i Pałysówka, Nathana i Idy
Bott – Połomia, Gadajówka i Botterówka. W roku 1905 obie części wsi należały do małżeństwa
Staniszów – Tadeusza i Gabrieli.
Ustanowienie w Połomi parafii wskazuje na wcześniejsze powstanie tej miejscowości i jej
spore znaczenie jako ośrodka osadniczego, pomimo niezachowania się wzmianek o niej z wcześniejszego
okresu. Możliwe, że powstała jeszcze w czasach króla Kazimierza Wielkiego. Z dokumentu
tego wynika, ze kościół parafialny w Połomi i jego pleban otrzymali jeden łan ziemi.
Nadano także prefektowi tego kościoła jeden staw rybny za tym łanem. Otrzymał on także jedną
karczmę z ogrodem. Do uposażenia kościoła i jego plebana należało także meszne, płacone
przez wszystkich kmieci mieszkających w miejscowościach należących do parafii. Kmiecie mieli
składać daninę – jedną obfitą miarę żyta i drugą owsa z łanu – w święto św. Marcina. Proboszcz
kościoła parafialnego otrzymał również dziesięcinę od sołtysa w Połomi oraz drugiego w Gliniku
(Charzewskim). Dostał także ogród położony na nawsiu. Właściciele wsi nadali mu również
prawo wolnego pozyskiwania drewna z ich lasu. Parafia została więc bardzo dobrze uposażona.
Pierwotny kościół parafialny pw. św. Mikołaja wzniesiony został z drewna. Potwierdza to
Długosz w „Liber Beneficiorum”. Pod koniec wieku XV dobudowano do niego murowaną zakrystię.
W 1577 r. w Połomi wybudowano kościół murowany, istniejący do chwili obecnej. Nosi
on wezwanie św. Mikołaja Biskupa. Wzniesiono go staraniem dziedzica wsi Kaspra Dunin
Przystałowskiego. Wyburzono drewniany kościół, pozostawiając dawną zakrystię. W 1614 r. do
kościoła dobudowano kruchtę dzięki staraniom Marcjanny z Daniłowiczów Koniecpolskiej. W
1644 r. został on uroczyście konsekrowany. Jest to kościół posiadający charakter późnogotycki.
140
Wybudowano go na niewielkim wzniesieniu w widłach rzeki Gwoźnica i potoku bez nazwy. W
dawnych czasach mógł być wykorzystywany do celów obronnych.
W 1898 r. przeprowadzono remont kościoła parafialnego. Kruchta, przybudowana do kościoła
od strony południowej, została rozebrana i przy wykorzystaniu tego samego kamienia
postawiona na nowo. Wykonano w niej sklepienie odcinkowe. Pod koniec XIX w. w Połomi
wybudowano drewnianą wikarówkę. Budynek ten usytuowany został na wschód od kościoła parafialnego,
po południowej stronie szosy. Wzniesiono go na podmurówce z cegły. Dach pokryty
został gontem (obecnie pokrycie stanowi blacha na goncie).
Według danych ze spisów dymów i ludności z roku 1787, Połomia była w tym czasie wsią
dużą i liczną. Liczyła 88 domów (osiadłości), w których mieszkało 690 osób. Przeciętne uposażenie
osiadłości w ziemię wynosiło 10,9 mórg gruntów i ogrodów. W tym samym okresie
grunty dworskie i chłopskie w Połomi liczyły łącznie 1848 mórg 1313 sążni, w tym 1325 mórg
339 sążni gruntów ornych, 42 morgi 358 sążni ogrodów, 76 mórg 278 sążni łąk, 109 mórg 1553
sążni pastwisk, 294 morgi 409 sążni lasu oraz 1567 sążni stawów. Z ogólnej liczby gruntów,
grunty dworskie stanowiły: 395 mórg 1032 sążnie gruntów ornych, 8 mórg 1011 sążni ogrodów,
27 mórg 100 sążni łąk, 38 mórg 72 sążnie pastwisk i krzaków, 294 morgi 409 sążni lasu oraz
1412 sążni stawów, natomiast grunty chłopskie stanowiły: 929 mórg 907 sążni gruntów ornych,
33 morgi 947 sążni ogrodów, 49 mórg 187 sążni łąk, 71 mórg 1481 sążni pastwisk oraz 155
sążni stawów. W połowie XIX w. Połomia była wsią rozległą i dobrze zagospodarowaną. Obok
murowanego kościoła parafialnego był zespół plebański, składający się z jednego budynku murowanego
i ośmiu drewnianych oraz dużego sadu. Trochę dalej od kościoła, w polach, rozciągał
się cmentarz, na którym stała kapliczka. Na terenie tej wsi stało jeszcze kilka innych kapliczek,
m.in. nad stawem (murowana) oraz przy drodze w kierunku Wyżnego. Ponadto stało w Połomi
pięć krzyży przydrożnych: obok karczmy, nad potokiem Gwoźnica, nad innym potokiem zwanym
dziki, przy drodze na Baryczkę oraz przy granicy ze wsią Wyżne.
We wsi, w przysiółku Gadajówka, znajdował się folwark składający się z czterech budynków.
W stronę folwarku prowadziły cztery krótkie aleje. W pobliżu folwarku znajdowały się dwa stawy,
a trzeci położony był obok karczmy. W Połomi działały wówczas trzy karczmy: murowana obok
kościoła oraz dwie drewniane – nad stawem i przy drodze do Lubeni. Na terenie wsi funkcjonował
drewniany młyn wodny, wzniesiony na młynówce, który w późniejszym czasie rozebrano. Stały
również cztery słupy milowe: dwa przy drodze do Wyżnego i dwa przy drodze do Baryczki.
W 1891 r. wzniesiona została – z fundacji Tomasza i Agnieszki Betlejów – kaplica pw. św.
Rozalii. Usytuowano ją po wschodniej stronie szosy z Połomi do Niebylca, w otoczeniu lip.
Frontem zwrócona jest do drogi. Jest to obiekt murowany z cegły i otynkowany, wybudowany
na rzucie prostokąta, jednokondygnacyjny. Jej wnętrze sklepione jest żaglasto. Frontowa elewacja
zwieńczona została półkoliście wygiętym szczytem, ujętym dwoma wieżyczkami. Kaplica
przykryta jest dachem dwuspadowym, krytym blachą. W szczycie znajduje się wnęka, w której
ustawiona jest rzeźba z końca XIX w. – Ecce Homo. Wewnątrz kaplicy jest ołtarz z roku fundacji,
z rzeźbami m.in. św. Rozalii. Wnętrze zdobi eklektyczna polichromia.
W XIX w. w Połomi funkcjonowała już szkoła ludowa jednoklasowa. Była również kasa zapomogowo-
pożyczkowa gminna, która w latach 80. XIX w. posiadała kapitał w wysokości 229 zł.
Na przestrzeni wieków liczba mieszkańców Połomi systematycznie wzrastała: w 1536 r. żyło
tutaj 23 kmieci, 1581 r. – 48 osób, 1787 r. – 690, 1870 r. – 863, 1880 r. – 1031, 1930 r. – 1580.
141
W ostatnich latach liczba ludności Połomi utrzymuje się na podobnym poziomie z tendencją
spadkową i wynosi: 1983 r. – 1608, 1984 r. – 1613, 1985 r. – 1617, 1986 r. – 1613, 1987 r. – 1606,
1988 r. – 1594, 1989 r. – 1565, 1990 r. – 1556, 1991 r. – 1570, 1992 r. – 1571, 1994 r. – 1583,
1995 r. – 1596, 1996 r. – 1594, 1997 r. – 1599, 1998 r. – 1590, 1999 r. – 1588, 2000 r. – 1566,
2001 r. – 1562.
Obecnie Połomia zajmuje powierzchnię 1361 ha i liczy 1571 mieszkańców. Jest siedzibą
Zespołu Szkół im. Księdza Stefana Kardynała Wyszyńskiego, w skład którego wchodzi gimnazjum
i szkoła podstawowa. Funkcjonuje tutaj kółko rolnicze, poczta oraz ośrodek zdrowia i
ochotnicza straż pożarna. Bardzo aktywnie działają organizacje pozarządowe, jak Koło KGW,
Koło Związku Emerytów i Rencistów, zespół śpiewaczy Malina, itp. Od kilkudziesięciu już lat
Połomia przoduje w uprawie malin nie tylko w gminie, ale również na Podkarpaciu. Połomia
jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pw. św. Mikołaja.